Davlat test markazi tomonidan o‘tkazilayotgan oliy ta’lim muassasalarining bakalavriat ta’lim yo‘nalishlariga kirish test sinovlarida chet tillari (ingliz, nemis, fransuz, ispan, italyan, koreys, xitoy, yapon, turk, arab, fors, dariy, uyg‘ur, urdu, hindiy – jami 15 ta chet tili) dan qo‘llaniladigan test topshiriqlari lingvistik kompetensiya asosida til materialidan leksika va grammatikaga oid bilimlarni, nutq faoliyati turlaridan esa o‘qib tushunish, shuningdek, abituriyentlarning tahliliy va mantiqiy fikrlash ko‘nikmasini tekshirishga qaratilgan. Davlat test markazi test savollari mazmuni va formatini ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlardan kelib chiqqan holda takomillashtirib bormoqda.

Test sinovlarida abituriyentlarning chet tili bo‘yicha real hayotda qo‘llaniladigan bilimlarini baholash maqsadida o‘qib tushunish ko‘nikmasini baholashga qaratilgan test topshiriqlarida ilmiy-ommabop matnlar va badiiy asarlardan olingan parchalar bilan bir qatorda yangiliklar, e’lonlar, eslatmalar va yo‘riqnomalardan foydalanilmoqda. Grammatika va leksikaga oid test topshiriqlarini shakllantirishda esa kundalik hayotda ko‘p qo‘llaniladigan so‘z va iboralardan foydalanishga katta e’tibor qaratilmoqda.

Oliy ta’lim muassasalarining bakalavriat ta’lim yo‘nalishlariga qabul jarayonida abituriyentlar sonining ko‘pligi va test natijasini test sinovi o‘tkazilgan kunning ertasigayoq e’lon qilinishi kerakligi sababli tinglab tushunish, gapirish va yozish ko‘nikmalarini tekshirishning imkoni mavjud emas. Chunki yozish va gapirish ko‘nikmasini tekshirish uchun yetarlicha vaqt va juda ko‘p sonli ekspertlar guruhi talab etiladi. Bu esa abituriyentlarning test sinovida to‘plagan balini test sinovi o‘tkazilgan kunning ertasiga e’lon qilinishiga to‘sqinlik qiladi. Bundan tashqari 150 ming nafardan ziyod abituriyentning birgina yozma ishini bir kunda adolatli baholash uchun o‘n yoki yigirmatadan iborat ekspertlar guruhi emas, balki o‘n mingdan ziyod malakali ekspertlar talab etiladi va bunday katta hajmdagi ekspertlar guruhini shakllantirishning o‘ziga yarasha talab va ta’minoti masalasi ham inobatga olinishi zarur bo‘lgan mezonlardan biridir.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil 10-dekabrdagi PQ-1875-son qarori bilan Davlat test markazi tarkibida Chet tillarni bilish va egallash darajasini baholash boshqarmasi tashkil etilgan bo‘lib, mazkur boshqarma tomonidan 2013-yilda xalqaro e’tirof etilgan standartlarning talablariga muvofiq chet tillarni bilish darajasini baholashning Milliy test tizimi ishlab chiqilib, amaliyotga joriy etilgan.

Ushbu tizim asosida abituriyentlarning til bilish darajasi jahon standartlari asosida 5 ta bo‘lim (tinglab tushunib, o‘qish, leksik va grammatik kompetensiyalar, yozish, gapirish) bo‘yicha baholab kelinmoqda va belgilangan talabni bajargan talabgorlar chet tilidan milliy sertifikatni qo‘lga kiritib, oliy ta’lim muassasalariga kirish test sinovlarida chet tili fanidan maksimall ballga ega bo‘lmoqdalar. Shuningdek, chet tilidan xalqaro sertifikatlarning belgilangan darajasiga ega bo‘lgan abituriyentlar ham milliy sertifikatga ega abituriyentlar qatorida test sinovlarida chet tilidan maksimall ballga ega bo‘lmoqda.

Joriy yilda oliy ta’lim muassasalarining bakalavriat ta’lim yo‘nalishlariga o‘qishga kirish istagini bildirgan abituriyentlarning 9 850 nafarida chet tilidan milliy yoki xalqaro sertifikat mavjud edi.

Davlat test markazi tomonidan 2021-yilning boshidan hozirga qadar 12 200 nafar talabgor uchun chet tilidan milliy sertifikat uchun test sinovlari o‘tkazildi. Shundan 5 730 nafari Akademik litseylarning bitiruvchilari uchun bepul tarzda o‘tkazilgan test sinovida ishtirok etgan o‘quvchilardir. Shuningdek, may oyida ta’lim muassasalarida faoliyat yuritayotgan 5 714 nafar chet tilllar o‘qituvchilari uchun ustama belgilash test sinovlari o‘tkazilib, ularning chet tilini bilish darajasi aniqlandi.

Chet tilini bilish darajasini baholash test sinovlari 2021-yilga qadar faqat Toshkent shahrida bir yilda 2-3 marotaba o‘tkazilgan bo‘lsa, 2021-yildan boshlab har oyda barcha hududlarda o‘tkazish yo‘lga qo‘yildi. Ushbu tizim doimiy tarzda takomillashtirilib, test topshiruvchilarga qulayliklar yaratib borilmoqda. Davlat test markazi tomonidan chet tilini bilishni baholashda bir nechta darajani o‘z ichiga qamrab olgan ko‘p darajali (Multi-level) test tizimi ishlab chiqilgan bo‘lib, hozirda mazkur ko‘p darajali tizimni amaliyotga joriy etish bo‘yicha tegishli ishlar amalga oshirilmoqda. Buning natijiasida talabgorlar amaldagi chet tilini bilishning har bir darajasi uchun alohida imtihon topshirish o‘rniga umumlashtirilgan ko‘p darajali (Multi-level) test tizimi orqali o‘z darajalarini xalqaro imtihonlardagi kabi aniqlay olish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Yangi tizimda leksik va grammatik kompetensiyalar bo‘limi boshqa bo‘limlar tarkibiga singdirilgan bo‘lib, talabgorlar tinglab tushunib, o‘qish, yozish va gapirish ko‘nikmalari bo‘yicha sinovdan o‘tkaziladi.

Oliy ta’lim muassasalarining bakalavriat ta’lim yo‘nalishlariga qabul qilishda abituriyentlarning chet tilidan tinglab tushunish, yozish va gapirish ko‘nikmalarini ham baholashning eng maqbul yechimlaridan biri abituriyentlarni yil davomida chet tilidan milliy va xalqaro imtihon tizimlari orqali sinovdan o‘tkazib borish va tegishli sertifikatni qo‘lga kiritgan abituriyentlargina oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga kirish uchun tanlovda ishtirok eta olishini belgilash bo‘lishi mumkin. Lekin mazkur holatda milliy va xalqaro imtihonlar to‘lov asosida o‘tkazilishi, bunda xalqaro imtihonlarda to‘lov miqdori juda yuqori ekanligi (misol uchun IELTS imtihoni to‘lovi 2 mln.ga yaqin) barcha abituriyentlarning oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga kirish uchun tanlovda birdek ishtirok etish imkoniyatini cheklaydi.

Davlat test markazi oliy ta’lim muassasalarining bakalavriat ta’lim yo‘nalishlariga kirish test sinovlarini hukumat qarorlari va tasarrufida oliy ta’lim muassasalari mavjud bo‘lgan vazirlik va idoralarning talab va takliflari asosida tasdiqlanadigan O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish bo‘yicha davlat komissiyasining bayonlariga muvofiq tashkil etadi va o‘tkazadi. Umuman olganda ma’lum bir oliy ta’lim muassasalari va ta’lim yo‘nalishlari uchun qo‘shimcha talablar bevosita mazkur oliy ta’lim muassasasi va u bo‘ysunuvchi vazirlik va idoraning talablari asosida hukumat qarori bilan belgilanishi mumkin.

Maktablar va oliy o‘quv yurtlarini tugatgan o‘quvchi va talabalarning ko‘pchiligi chet tillarini yaxshi bilmasligi oliy ta’lim muassasalariga kirish uchun tuziladigan test topshiriqlarida o‘qib tushunish (listening), yozish (writing) va gapirish (speaking) ko‘nikmalari mavjud emasligi bilan emas, balki ta’lim muassasalarida chet tillari qanday o‘rgatilishi va bunda nimalarga e’tibor qaratilishi bilan bog‘liqdir... Axir abituriyent oliy ta’lim muassasasiga o‘qishga kirish uchun bir necha soatgina test sinovida ishtirok etadi xolos. Lekin maktabda 11 yil va oliy ta’lim muassasasida 4 yil davomida chet tilini o‘rganadi.

Fikrimiz yakunida shuni aytmoqchimizki, internetda qaysidir tashkilotni tanqid qilish yoki asosiy muammo nimada ekanini aniq bilmay turib, yuzaki fikr bildirish bilan xorijiy tillar ommalashib, xorijiy tillarni yaxshi biluvchilar soni ko‘payib qolmaydi. Buning uchun avvalo Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi, Davlat test markazi va Xorijiy tillarni ommalashtirish agentligi kabi tashkilotlar birgalikda tizimli ishlarni olib borishi lozim, nazarimizda.