Ijtimoiy tarmoqlarda umumta’lim fanlaridan milliy sertifikat imtihonlari bo‘yicha o‘qituvchilar tomonidan turli fikrlar bildirilmoqda. Ulardagi asosiy e’tiroz o‘qituvchilar uchun ustama berish bilan bog‘liq bo‘lib, bildirilayotgan fikrlarning aksariyati haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi. Mazkur e’tirozlardan biri Hamid Qurbonboyev tomonidan bildirilgan. Unda keltirilgan fikrlar bo‘yicha quyidagilarni ma’lum qilamiz:
1. Chet tilida 6 ta daraja (A1, A2, B1, B2, C1, C2) mavjud bo‘lib, A1 eng quyi, C2 eng yuqori daraja hisoblanadi. Bunda A1 va A2 darajalar uchun abituriyentlarga maksimal ball ham, o‘qituvchilar uchun ustama ham berilmaydi. Hattoki B1 va B2 darajalar uchun ham chet tili o‘qituvchilariga ustama belgilanmaydi. Chet tili o‘qituvchilari ustama olish uchun eng kamida C1 darajadagi sertifikat olishi kerak. IELTS misolida oladigan bo‘lsak IELTS 7 va undan yuqori bo‘lishi lozim.
Qolaversa, ona tili va adabiyot fanidan milliy sertifikat va xorijiy tillar bo‘yicha sertifikatlar uchun qo‘yiladigan talablarni o‘zaro taqqoslash unchalik to‘g‘ri emas. Chunki ona tili va adabiyot fanidan milliy sertifikat imtihonlari shu tilda so‘zlashuvchilarning birinchi til sifatidagi ko‘nikmalarini, xorijiy tillar bo‘yicha imtihonlarda esa o‘zga tilda so‘zlashuvchilarning ikkinchi til sifatidagi ko‘nikmalarini baholashga yo‘naltirilgan.
2. Ingliz tilidan o‘rtacha o‘qiydigan o‘quvchi 3 oy tayyorlanib, chet tilidan sertifikat ola olmaydi. Chet tilidan C1 darajadagi sertifikat olish uchun yillab tayyorlanish lozim.
3. 2020-yil oxiri va 2021-yil boshida milliy sertifikat imtihonlari joriy etilib, ma’lum vaqtdan so‘ng imtihonlarning to‘xtatilishi milliy sertifikat imtihoni uchun 3 ta tashkilot mas’ul etib belgilangani bilan bog‘liq edi.
4. Imtihon xarajatlari ruchka narxi bilan o‘lchanmaydi. Talabgorlarga oq qog‘oz berilmasligi, test topshiriqlari kitobida qoralama uchun joy ajratilgani va test xavfsizligini ta’minlash bilan bog‘liq. Xalqaro imtihonlarda ham bunga qat’iy amal qilinadi. Test sinovlari tashkil etish va o‘tkazish murakkab jarayon bo‘lib, o‘ziga yarasha sarf-xarajatlarni talab etadi. Test sinovi o‘tkaziladigan joylarni tayyorlash, o‘tkazish va guruh nazoratchilari uchun ish haqi to‘lash kabi tashkiliy jarayonlar aysbergning ko‘ringan qismi xolos. Aysbergning 90% qismi suv ostida boʻladi va ko‘rinmaydi. Test sinovi xarajatlari ham shunday. Test topshiriqlarini tuzish, ekspertiza qilish, har bir talabgorning yozma ishini kamida ikki (ayrim holatlarda uch) nafar ekspert tomonidan tekshirilishi, test topshiriqlarining xavfsizligini ta’minlash uchun tegishli xodimlarning 7-10 kun maxsus rejimga kiritilishi, test materiallarini chop etish, ularni hududlarga yetkazish va qayta olib kelish kabi holatlar uchun sarflanadigan xarajatlar ko‘pchilikning e’tiboridan chetda qoladi.
5. Umumta’lim fanlaridan milliy sertifikat imtihonlarida sertifikat olish uchun maksimal ballning kamida 60 foizini to‘plash lozim. Lekin ustama olish uchun minimal talab tegishli vazirliklar tomonidan belgilanadi. 2022-yil 11-mayda qabul qilingan Xalq ta’limini rivojlantirish bo‘yicha Milliy dasturda umumta’lim fanlaridan milliy sertifikatga ega bo‘lgan pedagog kadrlarga 20% (xalqaro tan olingan sertifikatlarga 50%) miqdorida ustama berilishi belgilangan. Bunda Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi Iqtisodiyot va moliya vazirligi bilan kelishgan holda har yili sertifikalar (ularning kombinatsiyasi) ro‘yxatini va har oylik ustama olish uchun ularning eng kam darajasini tasdiqlaydi hamda o‘zining rasmiy veb-saytiga joylashtiradi. 2022-yilda ustama olish uchun sertifikatning eng kam darajasi milliy sertifikat uchun 80% etib belgilangan.
O‘qituvchilar tomonidan bildirilayotgan e’tirozlarning asosiy qismi ustama olish uchun sertifikatning eng kam darajasi va ustama miqdorini belgilash bilan bog‘liq bo‘lib, mazkur jarayonda Bilim va malakalarni baholash agentligi ishtirok etmaydi va ushbu masalalar agentlik vakolatiga kirmaydi.
6. Milliy sertifikat imtihonlarining asosiy vazifasi imtiyoz (ustama) berish emas. Uning asosiy maqsadi talabgorning ushbu umumta’lim fanini bilish darajasini aniqlashdir. Shu sababli milliy sertifikat imtihonlariga imtiyoz olish vositasi sifatida qaramaslik lozim.
7. Umumta’lim fanlaridan milliy sertifikat imtihonlarida yopiq turdagi test topshiriqlari bilan birga ochiq turdagi test topshiriqlari ham beriladi. Ona tili va adabiyot fanida esa esse yozish ham talab etiladi. Mazkur format ko‘pchilik uchun yangilik bo‘lgani sababli talabgorlar milliy sertifikat imtihonidagi test topshiriqlari juda qiyin degan fikrga kelmoqdalar. Imtihon formati bilan tanish bo‘lish va unga ma’lum darajada tayyorgarlik ko‘rish imtihonda muvaffaqiyatli ishtirok etishda muhim faktorlardan biri hisoblanadi. Misol uchun, ingliz tilidan dars beruvchi o‘qituvchidan ham IELTS dan yuqori natijaga erishish ma’lum muddat davomida alohida tayyorgarlik ko‘rishni talab etadi. Umumta’lim fanlaridan milliy sertifikat imtihonlarida yuqori natija ko‘rsatish uchun ham talabgorlar uning formatini o‘rganib chiqishi va mazkur format asosida imtihonlarga tayyorlanishi lozim.
