Imtihon qilish orqali o‘qishga qabul qilish tarixi juda uzoq. Zamonaviy ta’limda ham uning tarixi davom etmoqda.

Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlar ta’limida SAT (Reasoning Test – fikr, test) ancha mashhur. Shuningdek, SAT (Scholastic Aptitude Test – akademik baholash testi) – AQShda oliy ta’lim muassasalarida qabul qilish uchun standartlashtirilgan test hisoblanadi. U garchi avvallari Educational Testing Service (Ta’lim test xizmati)ga qaragan bo‘lsa-da, hozir College Board (Kollejlar Kengashi) notijorat tashkiloti tomonidan ishlab chiqiladi va boshqariladi, biroq uning umumiy boshqaruvida Ta’lim test xizmati hozir ham ishtirok etadi. College Board ning ta’rifiga ko‘ra SAT imtihoni kollejlarga kiruvchilarning tayyorgarligini yaxshi baholaydi. Bunday standartlashtirilgan imtihonlardan o‘quvchilarning akademik (asosiy) bilimlarini va tahliliy ko‘nikmalarini baholashda foydalaniladi. Bugungi maqolamizda shularga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.

SAT AQSh va Kanadada oliy ta’limning bakalavriatiga kirishda qo‘llaniladi. O‘qishga hujjat topshirishi uchun belgilangan baho (ball)dan yuqori bo‘lishi shart. Abituriyentlarning maktabda o‘qigan bir yoki bir nechta fan bo‘yicha bilim darajasini aniqlaydi.

SAT I va SAT II imtihonlari mavjud.

SAT I – majburiy hamma bakalavriat yo‘nalishlari uchun - 3 soat qilib belgilangan (matematika, ingliz tilida o‘qiganlarining tahlili, esse yozish) (matematika, ingliz tili o‘qish, yozma) davom etadi.

SAT II – 1 soat davomida abituriyent tanlov fani (OTM yo‘nalishiga mos fanlar) bo‘yicha topshiradi.

SAT imtihonlarini bir necha marta (oldin olgan baholarini oshirish maqsadida) qayta topshirish mumkin.

Xorijiy abituriyentlar ham SAT ni topshirishi va belgilangan minimal balldan yuqori ball olgan bo‘lishi shart. Juda yuqori baho (ball) olganlar bepul o‘qish imkoniyatiga ega bo‘lishi mumkin.

Har bir fandan maksimum 800 ballgacha to‘planadi. Minimum 200 ball, bundan past bo‘lsa, o‘qishga hujjat qabul qilinmaydi.

SAT I dagi 3 ta fanning har biriga 1 soat 10 daqiqagacha, SAT II dagi 4-fan bilan jami 4 soatgacha vaqt beriladi.

SAT II fanlari – jahon tarixi, adabiyot, AQSh tarixi, matematika (1-daraja), fizika, matematika (2-daraja), biologiya (asosan ekologiya va molekulyar biologiya), kimyo, tillar (italyan, fransuz, lotin, nemis, ispan, yahudiy ... tillari).

Imtihonlarga jiddiy tayyorgarlik ko‘rish lozim, aks holda yetarli baho (ball) olib bo‘lmaydi.

TEST TOPSHIRIQLARINI SHAKLLANTIRISH VA JARAYONLARNI USLUBIY JIHATDAN TASHKILLASHTIRISH

Yuqorida nomi qayd etilgan College Board (Kollejlar kengashi) 1899-yil 22-dekabrda AQShda tashkil etilgan. U 6000 dan ortiq maktab, kollej, institut, universitetlarni assotsiatsiya a’zosi sifatida birlashtirgan tashkilot sanaladi.

Bu tashkilot SAT testlari (topshiriqlari) va o‘quv dasturlarini ishlab chiqadi. Ularning testlaridan o‘rta va o‘rta-maxsus o‘quv yurtlari, kollejlar va universitetlarda foydalaniladi.

Abituriyentlar, ota-onalar va ta’lim tashkilotlari rahbarlariga talabalarni qabul qilish jarayonlarini maqbul va qulaylashtirishning xilma-xil usul va yo‘llarini ishlab chiqadi hamda taqdim etadi, kasbga yo‘llash ishlarini bajaradi, oliy ta’lim olish to‘g‘risidagi ma’lumotlar va yangiliklarni tarqatishga ko‘maklashadi.

College Board (Kollejlar kengashi)ning asosiy vazifasi o‘quvchilar va ta’lim tashkilotlariga abituriyentlarni qabul ishlariga yordam berishdan iborat.

SAT ni har yili AQShda 7 marta va AQShdan tashqarida  6 marta topshirish mumkin. Ro‘yxatdan o‘tish sayt orqali amalga oshiriladi hamda test sinov jarayonlari College Board (Kollejlar kengashi) tomonidan belgilangan joylarda o‘tkaziladi.

TESTLAR TUZILMASI

SAT I

         Imtihon e’lon qilingan kunlari o‘tkaziladi.

   1. O‘qish. 1 soat 5 daqiqa 52 ta savolga javob berish uchun (2 ta savolning javobi uchun ball berilmaydi, bu 2 ta savol aprobatsiya uchun beriladi). O‘quvchining matni qanchalik tushunish qobiliyatini tekshirishga qaratilgan xilma-xil (ammo odatdagi) topshiriqlar taklif etiladi. Masalan, gapni tugating (bu yerda gapning ham gramatik, ham ma’nosi jihatigan tuzilishi muhim), o‘qilgan matn mazmuni bo‘yicha savollarga javob bering, matn qismlarini qiyoslang (solishtiring).

  2. Matematika. 58 ta savolga javob berish uchun 1 soat 20 daqida ajratiladi. Oddiydan murakkabga tomoyili asosida topshiriqlar tuziladi, ular algebra, geometriya, matematik analiz va arifmetika bo‘limlari bo‘yicha bilimlarni tekshirishga qaratiladi.

Topshiriqlar 3 qismdan iborat (to‘g‘ri javobni topish, taqqoslash va yechish), hammasi yopiq testlardan iborat.

  3. Xat va til. 44 ta savolga javob berish uchun 35 daqiqa ajratiladi. O‘quvchining chiroyli, mantiqiy va bexato (grammatik xatolarsiz) matn yozish qobiliyati tekshiriladi.

Bu qismda abituriyentga gramatik (xatolarini topish) va semantik (bo‘laklarga bo‘lish) tahlil qilish uchun alohida matn ham beriladi.

  4. Insho (esse). 1 ta mavzu bo‘yicha yozish uchun 50 daqiqa ajratiladi.  Bunda o‘quvchi umumiy xarakterga ega (masalan, dunyo, ekologiya haqida)  esse yozadi. Abituriyent yozayotgan mavzusi bo‘yicha o‘z fikr-mulohazalarini bildirishi, ularni to‘g‘riligini isbotlashi, o‘qigan kitoblari va ko‘rgan filmlarini izohlashi mumkin. Yozilgan mavzu bo‘yicha Leksika ham tekshiriladi.

  Umumiy hisobda 154 ta (insho bilan 155 ta) savolga javob berish uchun 180 daqiqa (insho bilan 230 daqiqa) vaqt ajratiladi.

2. SAT II

Nomzod Jahon tarixi, Adabiyot, AQSh tarixi, Matematika (1-daraja), Fizika, Matematika (2-daraja), Biologiya (asosan ekologiya va molekulyar biologiya), Kimyo, Tillar (italyan, fransuz, lotin, nemis, ispan, yahudiy ... tillari) fanlaridan bittasini, e’lon qilingan test topshirish kuni  topshirishi shart va bunga 1 soat beriladi.

SAT topshiriq (test)larini bajarish uchun test kitobchasida tegishli formulalar beriladi, kalkulyatordan foydalanishga ruxsat etiladi.

 

GCSE – Buyuk Britaniyada 1988 yil tashkil etilgan

Angiliyada o‘rta maktab o‘quchilari 14-16 yoshidan maktab-pansionatlarda o‘qib, GCSE imtihonlarini topshiradi. Bu maktabda o‘qiganlarga o‘rta ma’lumot haqida attestat (sertifikat) beriladi.

Bu yerda majburiy fanlar (ingliz tili va matematika) va 3-4 ta tanlov fanlari (fizika, kimyo, biologiya, ingliz adabiyoti, geografiya, chet tili, biznes fanlar, informatsion texnologiya, san’at asoslari va statistika) o‘qitiladi.

O‘quvchi o‘z xohishi va salohiyatiga ko‘ra 4 tadan 6 tagacha tanlov fanlarini tanlashi mumkin.

Maktab-pansionatni tugatganlar A-Level yoki IB dasturlari bo‘yicha 1 yil o‘qiydi. Imtihonlar natijalari universitetlarga qabul qilishga asos bo‘ladi.

GCSE va A-Level (IB) da o‘qiganlar A-G harflarida baholanadi. A*-eng yuqori, G – eng qo‘yi baho hisoblanadi. O‘zlashtirmagan o‘quvchiga U baho qo‘yiladi. GCSE sertifikatini olganlar o‘rta ma’lumotli, A-Level (IB) sertifikatini olganlar chuqurlashtirilgan (ilgarilagan) darajaga ega hisoblanadi.

Universitetlar o‘z mezonlariga ega, qaysilari A-S baho olganlarni, qaysilari A-D baho olganlarni, yana qaysilari A-G baho olganlarni qabul qiladi. Universitetga kirish uchun A-Level (IB) sertifikatini olish zarur.

Angliyada GCSE va A-Level (IB) imtihonlariga intensiv tayyorlash kurslari ham mavjud. GCSE va A-Level (IB) bo‘yicha imtihon topshirgan fanlari abituriyent kirayotgan yo‘nalish (fakultet) talabiga mos bo‘lishi shart. GCSE va A-Level (IB) bo‘yicha imtihonlarni xolis komissiyada qayta topshirish mumkin. Qancha ko‘p (ammo 10 tadan ortiq emas) fan bo‘yicha GCSE va A-Level (IB)dan olingan yuqori baho ishga va oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga kirishda, malakasini belgilashda inobatga olinadi.

Imtihonlar o‘qish oxirida olinadi, Natijalar avgustda e’lon qilinadi.

Noyabr oyida ingliz tili va matematikani qayta topshirish, barcha 3 ta fanni esa bir yildan keyin topshirish tartibi mavjud.

Apellyatsiyaga berish huquqi maktabga berilgan.

 

Internet manbalari asosida tayyorlandi.

 

Bosh boshqarma boshlig‘i B.Rajabov